حسابداری ذهنی چیست؟ حسابداری ذهنی (Mental accounting) مفهومی در حوزه اقتصاد رفتاری است که توسط اقتصاددان معروف ریچارد تالر توسعه یافته است. این مفهوم نشانگر تفاوت ارزش پول برای مردم بر اساس معیارهای ذهنی است که ممکن است آنها را به سمت عواقب منفی هدایت کند و آنها را در معرض تصمیم گیری‌های غیر‌منطقی در رفتار، هزینه‌ها و سرمایه گذاری قرار دهد.
برای شروع بیایید تا سناریوی زیر را در ذهن خود تصور کنیم: شما با دوست خود وارد یک فروشگاه می‌شوید و به دنبال کاور یا پوششی برای گوشی هوشمند جدید خود هستید، سپس چشم شما به یک کاور شیک و جذاب می‌افتد که حداقل قیمت آن 250 هزار تومان است.
ناگهان دوست شما که همه چیز را می‌داند به شما می‌گوید که همین کاور را دیروز در فروشگاه دیگری که فقط پنج دقیقه با مکان فعلی شما فاصله دارد با قیمت تنها 150 تومان دیده است.
آن زمان است که شما احساس می‌کنید که مجبورید خرید کاور گوشی را به تعویق بیندازید تا اینکه به فروشگاه دیگری بروید و 40 درصد کمتر از فروشگاه اولیه آن را خریداری کنید، همان کاری که بسیاری از مردم دنیا همواره انجام می‌دهند.
در مثالی دیگر که کمی متفاوت‌تر به نظر می‌رسد، در همان فروشگاه قدم می‌زنید تا یک کامپیوتر یا لب تاب شخصی و مدرن خریداری کنید. یکی از لب تاب‌هایی را که انتخاب می‌کنید قیمتی معادل شش ملیون تومان دارد.
طبق همان مثالی که در ابتدا برایتان گفتم، یکی از دوستانتان به شما می‌گوید که همین مدل کامپیوتر را در فروشگاه دیگری با قیمت پنج میلیون و نهصد هزارتومان دیده است، یعنی مابه التفاوت این دو رقم چیزی حدود 2 درصد صرفه جویی برای شماست، اما این بار دیگر با وجود قیمت پایین‌تر آن جنس، به نظر می‌رسد که ایده خرید آن از فروشگاهی دیگر ارزش اتلاف وقت شما را ندارد.
علی رغم اینکه 100 تومان اختلاف قیمت بین اغلام این دو فروشگاه موجود است، اکثریت مردم کمتر تمایل نشان می‌دهند تا در ازای صرفه جویی 2 درصدی هزینه این رفت و آمد دوباره را متحمل شوند، به این نوع ناهماهنگی تصمیم در خرید، بازاریابی ذهنی و اقتصاد رفتاری گفته می‌شود.
حسابداری ذهنی چیست؟
این اصطلاح به نام ریچارد تالر، استاد اقتصاد رفتاری در دانشگاه شیکاگو نامگذاری شده است. حسابداری ذهنی که دیگران آن را حسابداری روانشناختی نیز می‌نامند، مفهومی از قدرت ذهن است که سعی دارد با طبقه‌بندی کردن و ارزیابی پیامدهای اقتصادی رفتاری در خرید، روند تفکر افراد را توصیف کند یا به نوعی همان نحوه برخورد و تصمیم گیری مغز انسان هنگام برخورد با پول را.
در حسابداری ذهنی فرد به طور ناخودآگاه با توجه به شرایط اطرافش اطلاعات را متفاوت تجزیه و تحلیل می‌کند که منجر به ارزش بخشیدن‌های متفاوت به آنها در شرایط مختلف می‌شود. این پدیده همچنین بر چگونگی برخورد مردم با ضرر و زیان‌های غیرمنتظره نیز تأثیر می‌گذارد. در واقع منبع و چگونگی کسب پول است که نحوه‌ی مصرف آن را مشخص می‌کند.
در زیر مثالی در این باب برای شما می آوریم تا موضوع را بهتر متوجه گردید؛ شما برای تماشای یک فیلم در سینما بلیطی به قیمت 30 تومان خریداری می‌کنید و درب ورودی سینما کیف پول خود را باز می‌کنید و به دنبال آن می‌گردید اما پس از لحظاتی متوجه می‌شوید که بلیطتان را گم کرده‌اید، در این موقعیت شما چه می‌کنید؟
اگر شما نیز همانند سایر مردم فکر کنید ممکن است مجبور به خرید بلیطی جایگزین شوید، اما پس از خرید مجدد بلیط این احساس را خواهید داشت که گویی 60 تومان را خرج فیلمی کرده‌اید که قطعا ارزش آن فقط 30 تومان بوده است!
بیایید تا سناریوی قبلی را به گونه ی دیگری بسازیم:
شما رفته‌اید سینما تا فیلمی ببینید و در صف سنگین و پرازدحام خرید بلیط قراردارید ناگهان متوجه می‌شوید که ۳۰ هزار تومان ضرر کرده‌اید و یا این که ممکن است ۳۰هزار تومان خود را در راه‌آمدن به سینما گم کرده باشید، حال زمانی که نوبت شما برای خرید بلیط برسد آیا بلیطی خریداری می‌کنید؟
اگر شما نیز همانند اکثر افراد فکر کنید، ممکن است که از گم کردن پول خود ناراحت شده باشید اما احتمالاً این روند در تصمیم شما برای خرید بلیط سینما تاثیر نخواهد گذاشت.
حسابداری ذهنی چیست؟ روانشناسان با انجام دادن همچین آزمایشی دریافتند که فقط 46٪ از کسانی که بلیط خود را گم کرده‌اند مایل به خرید بلیطی جایگزین هستند، در حالی که 88٪ از افرادی که مقدار مشخصی پول را از دست داده بودنند که ارزشی معادل قیمت بلیط داشت مایل به خرید بلیط سینما بودنند. به این ناهماهنگی‌ها در تصمیمگیری به خرید و یا نحوه برخورد متفاوت افراد با پول حسابداری ذهنی گفته می‌شود.
کاربرد و نحوه استفاده از حسابداری ذهنی
همانطور که گفتیم مفهوم حسابداری ذهنی در سال 1999 توسط ریچارد تالر مطرح شد. این مفهوم در مقاله‌ای تحت عنوان “مسائل حسابداری ذهنی” منتشر شد و تالر به طور دقیق درباره کاربرد حسابداری ذهنی توضیح داد که چگونه حسابداری ذهنی مردم را به تصمیم‌گیری‌های غیر‌منطقی و سرمایه گذاری در زمینه‌های مختلف سوق می‌دهد.
کاربرد حسابداری ذهنی بیشتر در زمینه قابلیت انعطاف پذیری آن است. این مفهوم به این معنا است که همه پول‌ها قابل مبادله هستند و افراد باید صرف نظر از کاربرد یا منشا آن با همه نوع پول به طور یکسان رفتار کنند.
تالر مشاهده کرده بود که مردم هنگام برخورد با یک وضعیت غیر منتظره مانند پول حاصل از پاداش، بازپرداخت مالیات، پول حاصل از قرعه کشی و پول تولد به شیوه‌هایی متفاوت برخورد می‌کنند. این بدان معناست که “پول هدیه” که بخشی از درآمد ماهانه و منظم فرد نیست اکثرا در موارد اسرافی و غیر ضروری هزینه می‌شود و جالب اینجاست که هیچکس برای این کار توجیهی ندارد.
بنابراین وی اصرار داشت که افراد با همه پول‌هایی که به دستشان می‌رسد بطور یکسان رفتار کنند و مبالغ بادآورده را به همان روشی که درآمد عادی خود را بر اساس یک برنامه مالی ثابت خرج می‌کنند، خرج کنند.
در واقع استفاده از حسابداری ذهنی زمانی می‌تواند خوب و مفید باشد که ما بخشی از درآمد خود را صرف پس اندازکردن پول‌هایمان کنیم یا برای خود از طریق پس اندازهایمان یک بودجه ایجاد کنیم. اما بیشتر اوقات این روند منجر به عادات مالی خود تخریبی یا اخذ تصمیمات مالی ضعیف می‌شود.
مزایای استفاده از حسابداری ذهنی
در زیر تعدادی از مزایای حسابداری ذهنی را برای شما اورده ایم:
- بهترین کاربرد و مزایای حسابداری ذهنی این است که این قابلیت می‌تواند به یک فرد کمک کند تا اهداف مربوط به سرمایه‌گذاری خود را برآورده سازد. هنگامی که مقدار مشخصی پول در یک حساب بازنشستگی سرمایه گذاری می‌شود، دارنده حساب دیگر نمی‌تواند از آن پول برای اهداف غیرضروری و یا هزینه‌های جاری خود استفاده کند. به این ترتیب افراد می‌بایست از هزینه‌های غیرضروری خود بگذرند و پول‌هایشان را برای آینده پس‌انداز نمایند.
- حسابداری ذهنی در واقع در راه شناسایی و طبقه‌بندی کردن تک‌تک اهدافتان به شما کمک می‌کند و موجب توسعه فردی در شما می شود. حسابداری ذهنی به خرده فروشان، بازاریابان و افراد عادی این اجازه را می‌دهد تا برروی هر هدفی که می‌خواهند تمرکز نمایند.
- سرمایه‌گذاران می‌توانند هر از چند گاهی عملکرد سرمایه‌گذاری‌های خود را بررسی و ارزیابی کنند.
- حسابداری ذهنی همچنین به بازاریابان کمک می‌کند تا بتوانند رابطه‌ای قوی با خریداران خود برقرار نمایند. و مراحل بازاریابی ذهنی را برای آنها راحت تر می کند.
معایب استفاده از حسابداری ذهنی
- این امر باعث می‌شود که افراد با پول دریافتی از منابع مختلف به روش‌هایی متفاوت رفتار کنند. در واقع اصولا به این صورت است که افراد در مقایسه با پولی که به عنوان حقوق دریافت می‌کنند بیشتر به صرفه جویی می‌پردازند تا پولی که بصورت ارثیه گرفته‌اند.
- حسابداری ذهنی همواره افراد را تشویق می‌کند تا پول‌های خود را برای کارهای بیهوده خرج کنند.
- همچنین افراد را تشویق می‌کند به جای سرمایه‌گذاری یا استفاده از همان مبلغ برای بازپرداخت بدهی‌هایی که با بهره بالا دارند بیایند و مقدار زیادی از آن پول را به عنوان یک منبع پول نقدی برای مواقع اورژانسی نزد خود نگه‌دارند.
- یکی دیگر از معایب این نوع حسابداری این است که در مواردی که افراد قادر به تحقق و تنظیم اهداف و بودجه خود بر اساس اطلاعات مالی روز دنیا نیستند، منجر به عدم انعطاف‌پذیری مالی در آنها می‌شود.
چگونه از اثرات منفی آن جلوگیری کنم؟
حسابداری ذهنی می‌تواند درک ما از پول را به کلی مخدوش کند و ما را وادار کند که به جای استفاده از عقل بر اساس تمایلات خود هزینه کنیم. خوشبختانه می‌توان با تلاش در جهت متوقف کردن و بین‌بردن این عادت‌های بد مالی، جلوی این اشتباهات را گرفت.
بهترین کاری که می‌توانید برای جلوگیری از اثرات منفی حسابداری ذهنی انجام دهید این است که همیشه در مورد خرج کردن میزان پولی که در اختیار دارید عمیق‌تر فکر کنید و تصمیم بگیرید: در مورد عادت‌های خود منتقدانه فکر کنید و صادقانه از خودتان بپرسید که آیا انتخاب من عاقلانه بوده است یا خیر.
شما به منظور جلوگیری کردن از این مشکل می‌توانید برای مخارج اضافی خود یک بودجه در نظر بگیرید یا فقط با پیگیری هزینه‌های عادی خود میزان تاثیرات منفی حسابداری ذهنی را کنترل کنید. همچنین شما می‌توانید برای درآمدهای غیرمنتظره‌ای که ممکن است در آینده داشته باشید از همین حالا برنامه ریزی کنید مثلاً سودهای بادآورده را که اغلب سریعا صرف خریدهای لحظه‌ایتان می‌کنید را کنترل نمایید.
نتیجه گیری
حسابداری ذهنی چیست؟ حسابداری ذهنی در واقع نوع تمایل ما به طبقه‌بندی ذهنی وجوهمان به “حساب” های جداگانه است که بر نحوه تفکر ما درباره هزینه‌هایمان تأثیر می‌گذارد.
در واقع حسابداری ذهنی همان چیزی است که برای ما توضیح می‌دهد که چگونه قرار است برای پول‌هایمان ارزش ذهنی قائل شویم. اگرچه مبالغ یکسانی از پول، ارزشی کاملا مشابه به یکدیگر دارند اما نحوه هزینه کردن ما اغلب به عوامل مختلفی بستگی دارد؛
مثلاً به این بستگی دارد که چگونه پول را به دست آورده ایم، آیا توسط یک هدیه، سرمایه گذاری، قرعه‌کشی به ما رسیده است و یا پولی است که در ازای آن یک ماه تلاش کردیم و زحمت کشیده ایم تا بتوانیم آن را دریافت کنیم. در واقع ارزش این پول زمانی مشخص می‌شود که ما تصمیم بگیریم چگونه قصد داریم از آن استفاده کنیم.
در ادامه حسابداری ذهنی را در قالب یک مثال برایتان بیان می کنم فرض کنید در حال قدم زدن در خیابانی هستید و خیلی اتفاقی متوجه یک اسکناس صد هزار تومانی در پیاده‌رویی می‌شوید که مشغول قدم زدن در آن بودید.مطالعه مقاله “تعریف حسابداری پیمانکاری” نیز می تواند مفید باشد.
از قضا شما سال‌هاست در حال ذخیره کردن و سرمایه گذاری پول‌هایتان به منظور خرید یک ماشین بسیار شیک هستید و پول‌هایتان را همواره با احتیاط خرج می‌کنید. شما ممکن است این صد هزار تومان را هزینه خرید یک وعده شام گران قیمت کنید زیرا به خود می‌گوید که این پول پس انداز ماشین من نیست، این یک فرصت خاص است پس چرا نباید از آن استفاده کنم؟
پیشنهاد می شود مقاله “هک رشد” را بخوانید.
برخی از سوالات رایج:
1. حسابداری ذهنی را توضیح دهید؟
یکی از کارکردهای ذهن است که به واسطه آن سعی دارد تا عملکرد انسان را ارزیابی و دسته بندی کند و در راستای بهبود عملکرد زندگی انسان تلاش می کند.
2. مزایای حسابداری ذهنی چیست؟
1. اهداف مالی و در حالت کلی به شکل واضح مشخص می شود.
2. دید روشنی راجع به منابع مالی ارائه می دهد.
3. باعث ارتباط بیشتر و بهتر با مشتریان می شود.
3. معایب حسابداری ذهنی چگونه بر زندگی تاثیر می گذارد؟
در حالتی باعث می شود تا افراد در برنامه برای آینده خود غرق شوند و از دنیای حال حاضر اقتصاد عقب بمانند همین موضوع باعث می شود تا اثرات مخربی بر اقتصاد یک کسب و کار داشته باشد.
