فکر می‌کنید اگر کسی به هر دلیلی نیاز به کمک داشته باشد و افراد زیادی در اطرافش حضور داشته باشند، چند نفر حاضر می‌شوند تا به آن فرد کمک کنند؟! حالا اگر فقط و فقط یک نفر از درخواست کمک آن شخص باخبر شود، چطور؟! پاسخ به این سؤال می‌تواند یک موضوع مهم در روانشناسی اجتماعی را برای ما باز کند.
اینکه انسان‌های صاحب اختیار چطور می‌توانند تحت تأثیر جمع قرار گرفته و رفتاری به دور از شأن والای خود نشان دهند. در ادامه به بررسی موضوع اثر تماشاگر می‌پردازیم که از نظر روانشناختی باید بسیار مورد توجه قرار بگیرد. پیشنهاد می‌کنم این مطلب را به صورت کامل مطالعه کنید تا شما در دام اثر تماشاگر گرفتار نشوید.
اثر تماشاگر یا Bystander Effect چیست؟
همه چیز از یک قتل شروع شد. گفته میشود که در سال 1964 در یکی از خیابانهای نیویورک، زنی به نام کیتی جنویز «Kitty Genovese» شبهنگام در مسیر رفتن به خانهاش مورد آزار قرار گرفته و با بیرحمی کشته شد.
پس از این اتفاق، روزنامههای آمریکا اعلام کردند که در شب حادثه، حداقل 37 نفر شاهد این اتفاق بودهاند اما هیچکس به کیتی کمک نکرده، تنها یک نفر بسیار با تأخیر پلیس را در جریان گذاشته که این اطلاعدادن ثمری نداشته و قبل از رسیدن پلیس، قتل انجام شده بود.
این خبر مورد توجه رسانه‌های عمومی قرار گرفته و واکنش‌های بسیاری در پی داشت. بیشتر افراد معتقد بودند، مردمی که در شهرهای بزرگ زندگی میکنند، نسبت به همنوعان خود بی‌توجه هستند. اما این موضوع به نحو جدی‌تر توسط روانشناسان و محققان پیگیری شد تا اینکه سرانجام، نتیجه یافته‌های این محققین، مفهومی به نام «اثر تماشاگر» یا «Bystander Effect» را در انسان کشف کرد.
محققین به این نتیجه رسیدند که وقتی کسی به کمک نیاز داشته باشد و تنها یک نفر شاهد احوال وی باشد، با شتاب بیشتری به وی کمک می‌کند تا زمانیکه افراد زیادی شاهد احوال نامناسب وی باشند. یعنی اگر شما به تنهایی در جاده حرکت کنید و راننده‌ای را در یک ماشین واژگون شده ببینید، احتمالاً با نهایت شتاب به وی کمک می‌کنید.
حال اگر همین اتفاق در یک جاده شلوغ اتفاق بیفتد، امکان اینکه شما از ماشین پیاده شوید و به آن راننده کمک کنید، کمتر میشود. چراکه با خود می‌گویید: «دیگران کمک میکنند» و دیگران هم همین را می‌گویند و در نهایت کسی به آن راننده کمک نمی‌کند!!
چرا اثر تماشاگر به عنوان یک موضوع روانشناسی مورد بررسی قرار گرفته؟
اثر تماشاگر بودن، از آن جهت یک موضوع روانشناختی – اجتماعی به حساب می‌آید که به صورت کلی انسان را تحت تأثیر رفتار جمع قرار می‌دهد. در موقعیت‌هایی که یک فرد به کمک نیاز داشته باشد، افرادی که شاهد این وضعیت هستند، به دلایل عمده ی زیر، از کمک‌رسانی به وی خودداری میکنند:
- می‌ترسند که مورد قضاوت قرار بگیرند!
- از کمک کردن به آن فرد هراس دارند!
- احساس میکنند که دیگران هم به اندازه آن‌ها در کمک‌رسانی، مسئول هستند، پس اگر قرار است کمکی صورت بگیرد، باید همه به یک اندازه آن را انجام دهند!
- منتظرند تا کس دیگری اول داوطلب شود، بعد آن‌ها اقدام کنند!
- از این نگرانند که احمق به نظر برسند!
- و ….
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که دلیل اصلی اثر تماشاگر، بی‌عاطفگی نیست، بلکه این موضوع به‌خاطر فرضیات معیوبی رخ می‌دهد که انسانها در ذهن خود با آن‌ها دست به گریبان هستند. نمونه‌های اثر تماشاگر بودن را به وفور می‌توانیم در جامعه خودمان ببینیم، همان وقت‌هایی که افراد به جای کمک به یکدیگر، دوربین موبایل‌هایشان را روشن میکنند و از صحنه‌های دلخراش فیلم میگیرند!!
آیا اثر تماشاگر فقط مختص انسان است؟
مطالعه درباره اثر تماشاگر، پس از سالها همچنان ادامه دارد و هربار چیزهای جالب‌تری در مورد آن کشف میشود. البته در سال 1969، دانشمندان این مفهوم را توسط حیوانات امتحان کرده‌اند. آن‌ها موشها که زندگی اجتماعی دارند را برای آزمایش خود در نظر گرفتند تا ببینند آن‌ها نسبت به همنوعان خود چه واکنشی نشان می‌دهند.
نتیجه این آزمایش‌ها حاکی از آن است که موشها نیز مانند انسانها بشدت تحت تأثیر رفتار جمع قرار میگیرند و در صورتی که تماشگری وجود نداشته باشد، راحتتر به هم کمک میکنند!
محققان دانشگاه شیکاگو، تمایل ذاتی انسان برای کمک‌رسانی به همدیگر را مورد تأیید قرار داده و اقرار کرده‌اند که ریشه کمک‌رسانی به دیگران، میراثی است که در وجود تمام پستانداران قرار دارد و همین امر، موضوع اثر تماشاگر را تا حد زیادی خنثی می‌کند!
آیا اثر تماشاگر همیشه و در همه جا وجود دارد؟
شاید وقتی در حال مطالعه قسمت‌های قبلی این متن بودید، صحنه‌هایی را به یاد آورده باشید از اینکه انسانها به صورت دسته جمعی به یک فرد گرفتار کمک کرده باشند. افراد زیادی هستند که موضوع اثر تماشاگر را نقض میکنند و معتقدند که بارها شاهد کمک دسته جمعی انسانها به همدیگر بودهاند.
از روی همین یادآروی‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که اثر تماشاگر، همیشه و در همه موقعیت‌ها هم صادق نیست. در واقع، زمان‌هایی هم وجود دارد که افرادی، بدون توجه به اینکه دیگران در موردشان چه فکری میکنند، بلافاصله برای کمک به همنوعان خود، یا حتی برای کمک به سایر موجودات زنده، اقدام میکنند.
البته برخی‌ها ماجرای قتل کیتی را نیز دروغ می‌پندارند و آن را وسیله‌ای برای آشفته کردن افکار عمومی می‌دانند. بهرحال اثر تماشاگر در بسیاری از موقعیت‌ها وجود دارد و نمی‌توان به‌صورت کلی، آن را انکار کرد.
در گروه‌های مجازی هم می‌توان اثر تماشاگر را درک کرد. به طوری که وقتی یک نفر در گروه سؤال بپرسد، اگر تعداد افراد کم باشند، سریع پاسخ وی را می‌دهند، اما اگر افراد زیادی در گروه حضور داشته باشند، هر فرد جواب دادن به سؤال یک فرد خاص را برعهده دیگران گذاشته و از جواب دادن طفره می‌رود!
اثر تماشاگر چه تاثیری بر روی کسب و کار دارد؟
رابطه اثر تماشاگر نسبت به کسب‌وکار و حتی تماشاگران بازی‌های ورزشی، جای تأمل دارد. در بازی‌های ورزشی، تأثیر وجود تماشاگران بر روحیه ورزشکاران، ثابت شده است. البته این مقوله با مفهوم کمک‌رسانی، تفاوت دارد. اما در کسب‌وکار هم می‌توان اثر تماشاگر را مشاهده کرد.
به طوری که اگر یک فرد در یک فروشگاه حضور داشته باشد، امکان خرید کردن وی بالاتر است، تا وقتی که افراد زیادی در فروشگاه حاضر باشند! البته این مورد نیز در موقعیت‌های خاصی صورت می‌گیرد و همیشه صادق نیست.
در بیشتر کسب‌وکارهای عصر حاضر، اثر جمع بیشتر از اثر تماشاگر اهمیت دارد؛ به‌طوری که اگر افراد ببینند یک برند خاص، طرفداران بسیاری دارد، بدون آگاهی از کیفیت محصولات آن برند، صرفاً از روی اثر جمع به مشتری آن برند تبدیل می‌شوند. بهرحال موضوعات روانشناسی به سایر علوم نیز راه پیدا کرده‌اند و در هر زمینه، می‌توان ردپای روانشناسی را مشاهده کرد. از این اثر در بازاریابی ویروسی نیز کمک زیادی گرفته می شود.
سخن پایانی
حالا که می‌دانیم اثر تماشاگر چیست و چگونه مورد توجه قرار گرفته، می‌توانیم در رفتارهای خود آگاهانه‌تر عمل کنیم بیشتر تمرکز خود را بر روی مهارت توسعه فردی بگذاریم. به‌طوری که اگر شاهد درخواست کمک شخصی بودیمِ، بدون توجه به رفتار دیگر افراد، وظیفه انسانی و ذاتی خود را رعایت کرده و برای کمک به آن فرد اقدام کنیم.
همانطور که قبلاً هم اشاره کردیم، تحقیقات در مورد اثر تماشاگر همچنان ادامه دارد و ممکن است در نتایج آتی این تحقیقات، پاسخ منطقی‌تری برای این رفتار انسانها در موقعیت‌های شبیه به حادثه‌ای که برای کیتی اتفاق اُفتاد، ارائه دهند.
البته امیدواریم که هرگز بی‌توجهی و بی‌عاطفگی و حتی فرضیات معیوب ذهنی، باعث تکرار چنان حادثه دلخراشی در جهان نشوند. می‌توانیم این آگاهی را از خود آغاز کنیم و اجازه ندهیم تا رفتار دیگران بر عملکرد ما چنان تأثیر غیرانسانی بگذارند…. .
برخی از سوالات رایج
اثر تماشاگر یا Bytander Effect چیست؟
همه چیز از یک قتل شروع شد. گفته میشود که در سال 1964 در یکی از خیابانهای نیویورک، زنی به نام کیتی جنویز «Kitty Genovese» شبهنگام در مسیر رفتن به خانهاش مورد آزار قرار گرفته و با بیرحمی کشته شد. پس از این اتفاق، روزنامههای آمریکا اعلام کردند که در شب حادثه، حداقل 37 نفر شاهد این اتفاق بودهاند اما هیچکس به کیتی کمک نکرده، تنها یک نفر بسیار با تأخیر پلیس را در جریان گذاشته که این اطلاعدادن ثمری نداشته و قبل از رسیدن پلیس، قتل انجام شده بود.
چرا اثر تماشاگر به عنوان یک موضوع روانشناسی مورد بررسی قرار گرفته؟
اثر تماشاگر بودن، از آن جهت یک موضوع روانشناختی اجتماعی به حساب می‌آید که به صورت کلی انسان را تحت تأثیر رفتار جمع قرار می‌دهد. در موقعیت‌هایی که یک فرد به کمک نیاز داشته باشد، افرادی که شاهد این وضعیت هستند، به دلایلی از جمله ترس از قضا وت و یا عوامل دیگر از انجام اینکار امتناع میورزند.
آیا اثر تماشاگر فقط مختص انسان است؟
طی مطالعات انجام شده مشخص شده که موشها نیز مانند انسانها بشدت تحت تأثیر رفتار جمع قرار میگیرند و در صورتی که تماشگری وجود نداشته باشد، راحتتر به هم کمک میکنند!
