رفتار سازمانی (Organizational behavior) چیست؟ + نحوه مدیریت رفتار سازمانی

بزرگ ‌شدن اجتماع انسان‌ها و توجه به رفتار آن‌ها در موقعیت و مکان‌های مختلف مانند جامعه، محل کار و… موجب ایجاد مبحثی در علم روانشناسی و مدیریت شده است که به آن رفتار سازمانی می‌گویند. رفتار سازمانی به شکل‌های مختلفی تعریف شده اما جامع‌ترین تعریفی که درباره آن وجود دارد این است که به بررسی رفتار انسان‌ها در داخل یک سازمان، رفتار سازمانی می‌گویند.

قبل از این که به بررسی رفتار سازمانی بپردازیم بهتر است تعریفی هم از سازمان ارائه دهیم تا درک آن برای شما راحت‎تر شود. سازمان به مجموعه‌ای از انسان‌ها گفته می‌شود که برای رسیدن به یک هدف مشترک در یک جا جمع شده‌اند و با هماهنگی کامل در کنار یک‌دیگر فعالیت می‌کنند. رفتار سازمانی زمانی ایجاد می‌شود که افراد آن سازمان بخواهند برای رسیدن به اهداف‌شان با کم‌ترین اصطکاک هماهنگ شوند و به یک هم‌سویی خاص برسند.

بررسی رفتار سازمانی شاید در نگاه اول بسیار ساده به‌نظر برسد اما اگر بخواهیم به‌ طور دقیق آن را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد که این مبحث بسیار پیچیده‌ است زیرا در این بخش رفتار انسان‌ها با یک‌دیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد و این موضوع یکی از سخت‌ترین موضوعاتی است که بشر با آن سروکار دارد.

برای مثال یک فرد در موقعیت‌هایی مانند خانه یا جمع دوستان‌اش که جو صمیمی‌تری دارد نسبت به موقعیت خود در محل کار رفتارهای متفاوتی از خود نشان می‌دهد. همچنین در محل کار مواردی مانند جنسیت طرف مقابل، هم‌شهری بودن آن یا سن آن فرد می‌تواند بر نوع رفتاری که یک انسان از خود بروز می‌دهد تاثیر بگذارد اما چه چیزی باعث ایجاد این تغییرات در رفتار یک فرد می‌شود؟ در این مقاله قصد داریم شما را مباحث رفتار سازمانی و چگونگی مدیریت رفتار سازمانی آشنا کنیم پس همراه ما باشید.

رفتار سازمانی چیست؟

همان‌طور که گفتیم رفتار سازمانی (Organization Behavior) به بررسی رفتارهای انسان‎ها در یک سازمان می‌پردازد و هدف از این کار بهبود عملکرد آن سازمان است. اگر بخواهیم این موضوع را به‌‌صورت اختصاصی‌تر مورد بررسی قرار بدهیم باید بگوییم رفتار سازمانی یک ابزار انسانی است که از آن در راه رسیدن به منافع مختلف سازمان استفاده می‌گردد.

موضوعات رفتار سازمانی شامل مواردی مانند یادگیری، فرایند تغییر، ارتباطات بین فردی، قدرت رهبری، گسترش ادارک و نگرش فردی، منازعات فردی و گروهی، استرس شغلی و فشارهای کاری و تدابیر شغلی می‌شود. درواقع شناخت ویژگی های رفتار سازمانی به ما کمک می‌کند تا بتوانیم به رفتارهای افراد یک سازمان و عوامل تاثیرگذار برروی آن پی‌ببریم و برای بهبود آن، عوامل تاثیرگذار منفی را حذف و عوامل تاثیرگذار مثبت را بیش‌ترکنیم.

اهمیت رفتار سازمانی

در بعضی از موارد افرادی که مسئولیت مدیریت یک سازمان را برعهده دارند این سوال برای‌شان پیش می‌آید که چرا علاوه‌بر مهارت و تخصص اعضای سازمان باید به رفتار سازمانی آن‌ها هم توجه شود؟

دلیل این مسئله این است که موفقیت یک سازمان به کار تیمی اعضای آن بستگی دارد پس اگر یک مدیر بخواهد شرکت را به اهداف‌اش برساند باید بتواند با وجود فرهنگ‌های مختلف اعضای سازمان، به افکار و رفتار آن‌ها در راستای اهداف تعیین شده جهت بدهد تا کار تیمی اعضای سازمان به نتیجه دل‌خواه برسد.

درواقع با رفتار سازمانی می‌آموزید که در چالش‌های مختلف چگونه عمل کنید، چرا انگیزه در کارمندان پایین است؟ و چرا خلاقیت در بین کارمندان دیده نمی‌شود؟

اگر به مبحث رفتار سازمانی و نحوه مدیریت آن توجه نکنید نمی‌توانید پاسخ این سوال‌ها را بیابید و ممکن است با بحران و چالش‌های بزرگی روبه‌رو شوید. مباحث رفتار سازمانی که یک مدیر باید بر آن‌ها مسلط باشد شامل مواردی مانند ارتباطات بین فردی، تعارض، یادگیری، توسعه فردی، ساختار و رفتارهای گروهی، استرس کار، قدرت رهبری، رفتار رهبری، شناخت ادراک و طراحی کار می‌شود که یادگیری هر یک از آن‌ها می‌تواند به شما در پیشرفت‌های شخصی و کاری کمک زیادی می‌کند.

مدیریت سازمانی چیست؟

مدیریت رفتارسازمانی (Organizational Behavior Managemant) به فرایندی گفته می‌شود که در آن با استفاده از روش‌های علمی و اصولی به تحلیل و ارزیابی رفتار اعضای یک سازمان در حوزه‌ها مختلف پرداخته می‌شود. به‌طور کلی مدیریت رفتار سازمانی در زمینه‌های تولید، ورزش، بهداشت و سازمان‌های مدیریت منابع انسانی مورد توجه قرار می‌گیرد و از این علم برای هماهنگ‌کردن اعضای یک تیم یا سازمان در جهت رسیدن به اهداف تعیین شده استفاده می‌شود.

شناخت ویژگی های مدیریت رفتار سازمانی می‌تواند مزایای زیادی برای یک گروه یا سازمان داشته باشد که در ادامه به برخی از این مزایا اشاره خواهیم کرد و در ادامه به‌طور کامل توضیح خواهیم داد:

• با مدیریت صحیح رفتار سازمانی می‌توان کارمندان را به درک مشخصی از اهداف اصلی سازمان رساند.
• با مدیریت رفتار سازمانی می‎توان روابط بین کارمندان را اصلاح کرد.
• مدیریت رفتار سازمانی می‌تواند در کارمندان برای تلاش بیش‌تر انگیره ایجاد کند.
• مدیریت رفتار سازمانی به اعضای سازمان یا گروه یاد می‌دهد که بتوانند رفتار خود را در زمینه‌ها و موقعیت‌های گوناگون کنترل کنند.
• استفاده بهینه از منابع انسانی تنها با مدیریت رفتار سازمانی امکان‌پذیر است.
• مدیریت سازمانی به شما کمک می‌کند بتوانید پیش‌بینی‌های درستی از کار خود داشته باشید.
• مدیریت رفتار سازمانی به شما می‌آموزد که چگونه می‌توانید بهترین ارتباط را با کارمند خود داشته باشید.
• با یادگیری رفتار سازمانی می‌توانید طرز تفکر خود را با روش‌های اصولی اصلاح کنید.
• یادگیری مدیریت رفتار سازمانی می‌تواند به شرکت‌ها در حوزه  آموزش بازاریابی کمک کند.
• درک شخصیت و فرهنگ‌های مختلف افراد و یافتن یک راه منطقی برای حل مشکلات شخصیتی آن‌ها با مدیریت رفتار سازمانی امکان‌پذیر است.

تاریخچه مطالعه مدیریت رفتار سازمانی

منشأ اصلی مدیریت رفتار سازمانی را می‌توان در سال‌ها 1760 میلادی جست‌وجو کرد، درست در زمانی که ورود ابزارهای صنعتی سبب وقوع انقلاب صنعتی و پیدایش کارخانه‌ها و کارگاه‌های مختلف شد. ایجاد شرکت‌های گوناگون و پررنگ‌ شدن روابط بین کارفرما و کارمند سبب شد تا مدیران را به فکر پیداکردن راه‌های برای افزایش بازده کارمندان بیاندازد.

«ماکس وبر » اولین فردی بود که در دوران انقلاب صنعتی نظریه‌های خود را درباره مدیریت رفتار سازمانی و بروکراسی به‌عنوان یک ایده‌آل سازمانی بیان کرد در نتیجه انقلاب صنعتی سبب شد تا تحولات بزرگی درباره مسائل اجتماعی و فرهنگی اتفاق بیافتد. از نظر «ماکس وبر» بروکراسی یک فرایند رفتاری سازمانی است که بر اصول حقوقی و عقلی تکیه کرده و از بازده فنی به‌صورت حداکثر استفاده می‌کند.

در سال 1776 دانشمندی به‌نام «آدام اسمیت» موضوع تقسیم کار را بیان کرد؛ «آدام اسمیت» معتقد بود با تقسیم‌کرد کارها و وظایف مختلف در بین کارکنان یک سازمان می‌توان میزان بهره‌وری را تا حد زیادی بالا برد. وی معتقد بود که تقسیم کار در یک سازمان سبب می‌شود که فشار کاری برروی کارگران کم‌تر شود و این مسئله می‌تواند کیفیت کار خروجی را بالا ببرد.

همچنین تقسیم کار سبب می‌شود هر کارگر در بخش خاصی از کارخانه وظایف خود را انجام دهد و نیازی به رفت‌وآمد به بخش‌های مختلف کارخانه نداشته باشد؛ این مسئله سبب صرفه‌جویی در وقت کارگر و ایجاد روش‌های خلاقانه در انجام وظایف خود می‌شود. پس از چشم‌گیر شدن روابط انسانی در سازمان‌های مختلف و تاثیرات آن برروی راندمان کار، در دهه 1890 مدیریت رفتار سازمانی به‌عنوان رشته دانشگاهی در دانشگاه‌های بزرگ دنیا تدریس شد.

در دهه‌های 1930 تا 1950 عدم موفقیت مدیریت برپایه اصول علمی سبب ایجاد جنبش روابط انسانی شد که در آن بر همکاری و تقویت روحیه کارمندان سازمان‌ها تاکید زیادی می‌شد. این جنبش سبب ایجاد تغییرات بزرگی در نحوه مطالعه مدیریت رفتار سازمانی شد و دانشمندان بزرگی با ارائه آثارهای تحقیقاتی‌شان نظریه‌های مهمی در این حوزه دادند و روش‌های آن را اصلاح کردند.

مطالعات هاثورن اثر «التون مایو»، تئوری انتظار اثر «ویکتور وروم»، انگیزش، پیشرفت و موفقیت اثر «دیوید مک‌لند»، سلسله مراتب نیازهای هرم مازلو اثر «آبراهام مازلو»، عوامل انگیزشی و عوامل بهداشتی اثر «فردریک هرزبرگ»، قدرت تعارض و رهبری اثر «مری پارکر فالت»، پنج عملکرد مدیریت اثر «هنری فایول» و نظام همکاری اثر «چستر بارنارد» ازجمله آثاری هستند که سبب تغییر اساسی در مدیریت رفتار سازمانی شدند.

«هربرت سایمون» در کتاب رفتار اداری خود نظریات مختلفی را درباره مدیریت رفتار سازمانی بیان کرد و مهم‌ترین نظریه آن تصمیم‌گیری است. «هربرت سایمون» در این زمینه فعالیت‌های بسیاری انجام داد و اصلاحات زیادی را در مدیریت رفتار سازمانی ایجاد کرد به همین‌دلیل توانست جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کند.

تاثیر رفتار سازمانی در درک بهتر سازمان و کارکنان

همان‌طور که گفتیم بااستفاده از مدیریت صحیح رفتار سازمانی می‌توان کارمندان را به درک مشخصی از اهداف سازمان رساند؛ این مسئله سبب ایجاد یک انسجام درونی در بین اعضای سازمان می‌شود و روابط بین آن‌ها را صمیمی‌تر می‌کند. با مطالعه صحیح درباره رفتار سازمانی می‌توان عوامل ایجادکننده رفتارهای مثبت و منفی در سازمان را شناسایی کرد و با مدیریت صحیح سبب افزایش رفتارها و افکار مثبت دربین کارمندان شد و از ایجاد رفتارهای منفی جلوگیری کرد.

تاثیر رفتار سازمانی در ایجاد انگیزه در کارکنان

مطالعه و تحقیق درباره رفتار سازمانی توسط مدیران هر مجموعه این امکان را به‌وجود می‌آورد که با شناخت برروی افکار و رفتارهای مختلف کارمندان از ابزارهای انگیزشی برای ایجاد انگیزه در اعضای سازمان استفاده گردد. دروقع ایجاد انگیزه در کارمندان با روش‌های اصولی و صحیح می‌تواند انرژی و سرعت کار سازمان را برای رسیدن به اهدافی که مشخص شده است بیش‌تر کند.

تاثیر رفتار سازمانی در بهبود روابط در محیط کار

درک ریشه‌ای علل رفتارهای مختلف و منفی اعضای سازمان، کنترل عوامل تاثیرگذار در ایجاد رفتارهای منفی و پیش‌بینی رفتارهای مخرب کارمندان در موقعیت‌های گوناگون از جمله مواردی است که با تحقیق و تسلط بر مدیریت رفتار سازمانی به‌دست می‌آید. بررسی و شناخت نتایج رفتارهای مثبت و منفی در عملکرد کلی سازمان و کنترل و حذف رفتارهای منفی و عوامل ایجاد کننده آن، فضایی صمیمی و آرام را برای فعالیت کارمندان در سازمان ایجاد می‌کند.

تاثیر رفتار سازمانی در پیش‌بینی و کنترل رفتار انسان

یکی از مواردی که دانشجویان رشته‌هایی مانند مدیریت به آن توجه خاصی دارند یادگیری رفتار سازمانی و چگونگی مدیریت آن است تا بتوانند در آینده با استفاده صحیح از آن مجموعه و سازمان خود را به اهدافی که دارند برسانند. یادگیری رفتار سازمانی و توانایی مدیریت آن نه‌تنها در موفقیت یک مجموعه اثر به‌سزایی دارد بلکه در پیشرفت زندگی شخصی هرفرد نیز موثر است چراکه با شناسایی،کنترل و حذف افکار منفی می‌توان راه‌های درست برای رسیدن به اهداف شخصی را بهتر شناسایی کرد.

تاثیر رفتار سازمانی در استفاده موثر از منابع انسانی

یکی از مسائلی که سبب پیروزی یک مجموعه در رسیدن به اهداف خود می‌شود استفاده از افرادی است که مهارت و تفکرشان در راستای رسیدن به این اهداف باشد. یادگیری رفتار سازمانی به یک مدیر این توانایی را می‌دهد که معیارهای لازم برای استخدام کارمندان خود را شناسایی کند و بتواند با تحلیل درست رفتار و شخصیت افراد مختلف این معیارها را در آن‌ها بیابد. استفاده از منابع انسانی به ‌شکل اصولی یکی از مواردی است که در پیروزی یک سازمان نقش به‌سزایی دارد و باید مورد توجه قرار بگیرد.

تاثیرات استفاده از رفتار سازمانی در یک شرکت چیست؟

مدیریت رفتار سازمانی یکی از مهم‌ترین اصولی است که در یک مجموعه باید اجرا شود تا بتواند سازمان را به اهدافی که دارد برساند. ایجاد انگیزه در کارمندان، صمیمی شدن فضای کاری و روابط بین مدیر و اعضای سازمان، تسلط بررفتارها و ایجاد توسعه فردی و اصلاح افکار و رفتارهای کارمندان برای رسیدن به اهداف شخصی و اهداف شرکت از جمله مواردی است که به‌صورت مستقیم با اعمال مدیریت صحیح رفتار سازمانی به‌وجود می‌آید.

علاوه ‌بر مواردی که اشاره کردیم، تسلط بر سطوح رفتار سازمانی اثرات جانبی و مثبت دیگری نیز دارد که به مرور زمان نمود پیدا می‌کند؛ در این بخش قصد داری سه مورد از مهم‌ترین اثرات غیر مستقیم رفتار سازمانی را مورد بررسی قرار دهیم.

• مدیریت زمان

شناخت خود، اهداف سازمان و شخصیت کارمندان این چشم‌انداز را برای مدیران شرکت به‌وجود می‌آورد که هدف‌شان از تشکیل سازمان را به‌خوبی بشناسند. این امر سبب می‌شود تا بتوانند با برنامه‌ریزی و مدیریت زمان مراحل مختلفی را برای دست‌یابی به اهداف‌شان طراحی کنند و برای تکمیل هر مرحله یک بازه زمانی خاص را تعیین کنند تا بتوانند مرحله به مرحله به پیشرفتی که می‌خواهند برسند.

برای انجام این کار مدیر یک شرکت می‌تواند وظایف شرکت را بین بخش‌های مختلف تقسیم کند و متناسب با وظایفی که محول کرده‌ است یک بازه زمانی خاص را برای انجام آن اختصاص دهند. همچنین یک مدیر توانا باید بتواند در کنار مدیریت زمانی بخش‌های مختلف، این اطمینان را حاصل کند که برنامه‌های او برای تحقق اهداف شرکت براساس روش‌های اصولی و مطابق با استانداردهای کسب‌وکار طراحی شده است.

• توسعه حرفه‌ای

شناخت رفتارهای مختلف کارمندان و ریشه‌یابی علل رفتارهای منفی آن‌ها با استفاده از مدیریت رفتار سازمانی این امکان را برای یک مدیر به‌وجود می‌آورد که با جهت‌دهی افکار کارمندان در مسیری صحیح، رفتار حرفه‌ای و سازمانی را به‌وجود بیاورد. در رفتار سازمانی جایگاه هر فردی مشخص است و قوانین شرکت برای تمام کارمندان و مدیران به‌صورت یکسان اعمال می‌شود همچنین روابط کارمندان و مشتریان نیز در یک چارچوب خاص شکل می‌گیرد.

• ارتباط کارمندان و مدیران

برای این که یک مدیر بتواند با مدیریت رفتار سازمانی، افکار و شخصیت‌های کارمندان را شناسایی کند باید با آن‌ها در ارتباط باشد، صحبت کند و کار و نحوه برخورد آن‌ها را با مشتریان و سایر کارمندان زیر نظر بگیرد. این ارتباط سبب می‌شود تا مدیر شرکت از نقاط ضعفی که وجود دارد باخبر شود و برای رفع آن‌ها برنامه‌ریزی کند.

همچنین ارتباط مدیر با کارمندان این حس را در اعضای سازمان به‌وجود می‌آورد که وجود آن‌ها در شرکت و کاری که انجا می‌دهند ارزشمند است و در سرنوشت شرکت اثر دارد. این حس ارزشمندی و اعتماد به‌نفس سبب ایجاد انگیزه و انرژی مضاعف در کارمندان برای انجام وظایفشان می‌شود و کیفیت کاری که انجام می‌دهند را بالا می‌برد.

نتیجه گیری

یکی از مهم‌ترین مسائلی که سبب پیشرفت یک سازمان یا گروه می‌شود هماهنگی و کار اعضای آن گروه است. مدیریت رفتار سازمانی به مدیر یک سازمان این امکان را می‌دهد که باتسلط بر مباحثی مانند توسعه فردی، یادگیری، قدرت رهبری، مدیریت بحران و… بتواند در چالش‌ها گوناگون بهترین تصمیم را بگیرد.

همان‌طور که گفتیم موفقیت یک سازمان به فعالیت و هماهنگی اعضای آن بستگی دارد؛ مدیریت رفتار سازمانی به مدیر یک شرکت می‌آموزد چگونه رفتارهای مثبت و منفی کارمندان خود را شناسایی کند و بتواند عواملی را که سبب ایجاد این رفتارهای مخرب می‌شود را حذف کند.

امروزه در بسیاری از دانشگاه‌ها رفتار سازمانی به افرادی که در رشته مدیریت یا روان‌شناسی تحصیل می‌کنند تدریس می‌شود و مطالعه مقاله رفتار سازمانی برای تسلط بیش‌تر به این دانشجوها توصیه می‌گردد.

اگر مدیر یک سازمان یا یک گروه هستید با رعایت نکات مهم مدیریت رفتار سازامانی و اعمال آن‌ها می‌توانید در مدیریت زمان، توسعه رفتار حرفه‌ای و بالا بردن سطح ارتباط خود با اعضای سازمان یا گروه پیشرفت زیادی داشته باشید و زودتر از آن چیزی که تصور می‌کردی به اهداف‌تان برسید.